در نوشته قبلی، در خصوص تعریف کیفیت زندگی کاری(Quality of Working Life)، تاریخچه و ضرورت آن صحبت کردیم. این بار میخواهیم درباره عناصر موثر بر کیفیت زندگی کاری، صحبت کنیم و برخی از آنها را توضیح بدهیم.
در ادامه، برخی از عناصر کلیدی که بر کیفیت زندگی کاری تأثیر می‌گذارند آورده شده است:
محیط کار: وجود محیطی ایمن، سالم و راحت ضروری است. این شامل مبلمان ارگونومیک، نورپردازی مناسب و امکانات تمیز می باشد.
تعادل کار و زندگی: حفظ تعادل بین کار و زندگی شخصی کارکنان بسیار اهمیت دارد. ساعات کاری انعطاف‌پذیر، امکان دورکاری و زمان مرخصی کافی به تحقق این تعادل کمک می‌کنند.
امنیت شغلی: آگاهی از ثبات شغلی و اینکه کارفرما ارزش کار کارکنان را می‌داند، می‌تواند استرس افراد را کاهش داده و رضایت شغلی را افزایش دهد.
حقوق و مزایا: دستمزد منصفانه، پاداش‌ها، بیمه درمانی، برنامه‌های بازنشستگی و دیگر مزایا برای امنیت مالی و رضایت شغلی مهم هستند.
رشد حرفه‌ای: فرصت‌های توسعه حرفه‌ای مانند برنامه‌های آموزشی، ارتقا شغلی و تقویت مهارت‌ها، انگیزه کارکنان را افزایش می‌دهند.
روابط کاری: تعاملات مثبت با همکاران و مدیران به ایجاد فرهنگ کاری حمایتی و همکاری کمک می‌کند.
ماهیت شغل: وظایف و مسئولیت‌های مرتبط با شغل باید برای کارکنان معنادار و جذاب باشند.
فرهنگ سازمانی: فرهنگی که به تنوع و رفاه کارکنان اهمیت می‌دهد، رضایت شغلی را ارتقا می‌بخشد.
در ادامه به توضیح برخی از عناصر کلیدی عنوان شده می‌پردازیم:
اثرمحیط کار بر کیفیت زندگی کاری
یک محیط کار ایمن، تمیز و متناسب با اصول ارگونومیک سلامت جسمی و روانی کارکنان را بهبود می‌بخشد. به‌عنوان مثال، دسترسی به نور طبیعی، صندلی‌های راحت و تهویه مناسب می‌توانند خستگی و استرس را به‌طور قابل توجهی کاهش دهند.
ابزار، فناوری و منابع کافی برای عملکرد کارآمد ضروری هستند. برای مثال، فراهم کردن نرم‌افزارهای به‌روز و تجهیزات به‌خوبی نگهداری‌شده، به کارکنان اجازه می‌دهد بدون ناامیدی‌های غیرضروری به‌طور مؤثر کار کنند.
ارگونومی نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی کاری (QWL) ایفا می‌کند و محیط‌های کاری را ایجاد می‌کند که بر سلامت، ایمنی، راحتی و کارایی کارکنان تأکید دارند. در ادامه، نقش ارگونومی در افزایش QWL بررسی شده است:
- سلامت جسمی و رفاه
کاهش فشار فیزیکی: طراحی ارگونومیک ایستگاه‌های کاری، ابزار و محیط‌ها باعث کاهش اختلالات اسکلتی-عضلانی (MSDs) و آسیب‌های ناشی از فشار تکراری (RSIs) می‌شود.
بهبود وضعیت بدنی: صندلی‌ها، میزها و تجهیزاتی که از تراز طبیعی بدن حمایت می‌کنند از بروز مشکلات مزمن مانند کمردرد جلوگیری می‌کنند.
کاهش خستگی: تنظیم ایستگاه‌های کاری بر اساس نیازهای فردی از صرف انرژی و تلاش غیرضروری جلوگیری می‌کند.
- سلامت روان و کاهش استرس
افزایش راحتی: محیط کاری راحت استرس و ناامیدی ناشی از ناراحتی فیزیکی را کاهش می‌دهد.
تمرکز و بهره‌وری: بهبودهای ارگونومیک عوامل مزاحم مانند ناراحتی یا تابش نور را از بین می‌برند و به کارکنان اجازه می‌دهند بهتر بر وظایف خود تمرکز کنند.
- کارایی و بهره‌وری
بهینه‌سازی جریان کار: ارگونومی طراحی وظایف و قرارگیری تجهیزات را بهینه می‌کند و حرکات و زمان هدررفته را کاهش می‌دهد.
کاهش خطاها: محیط‌های راحت و شهودی باعث بهبود توجه به جزئیات و کاهش اشتباهات می‌شوند.
- رضایت و مشارکت شغلی
توانمندسازی(empowerment): کارکنان وقتی احساس می‌کنند که رفاه جسمی و روانی آنها در اولویت است، رضایت شغلی بیشتری دارند.
وفاداری و ماندگاری: سرمایه‌گذاری در ارگونومی نشان‌دهنده تعهد کارفرما به رفاه کارکنان است و نرخ ماندگاری را بهبود می‌بخشد.
- فراگیر و در دسترس بودن
قابلیت انطباق: طراحی‌های ارگونومیک نیازهای کارکنان با اندازه‌های بدنی، توانایی‌ها و ترجیحات مختلف را برآورده می‌کنند.
طراحی فراگیر: محیط‌های کاری برای افراد دارای معلولیت قابل دسترسی می‌شوند و شمول و تنوع را ارتقا می‌دهند.
اقدامات عملی ارگونومیک
- تنظیم ایستگاه‌های کاری: استفاده از صندلی‌ها، میزها و پایه‌های مانیتور قابل تنظیم.
- برنامه‌ریزی برای استراحت: تشویق به استراحت‌های منظم برای کاهش اثرات نشستن طولانی‌مدت.
- کنترل نور و صدا: بهینه‌سازی نور برای کاهش فشار چشم و کاهش آلودگی صوتی برای تمرکز بهتر.
- طراحی ابزار و تجهیزات: ابزارهایی که با ارگونومی دست سازگار هستند، فشار را کاهش داده و کارایی را بهبود می‌بخشند.
- تعادل کار و زندگی
ساعات کاری انعطاف‌پذیر، گزینه‌های دورکاری و حجم کاری قابل مدیریت به کارکنان کمک می‌کنند تعادل سالمی بین زندگی شخصی و حرفه‌ای خود حفظ کنند. به‌عنوان نمونه، برنامه‌های انعطاف‌پذیر به والدین این امکان را می‌دهد که به مسئولیت‌های خانوادگی خود رسیدگی کنند بدون اینکه به کارشان لطمه بزنند.
حمایت از مسئولیت‌های خانوادگی از طریق سیاست‌هایی مانند مرخصی والدین تضمین می‌کند که کارکنان بتوانند رویدادهای مهم زندگی را بدون استرس بیش از حد مدیریت کنند و این موضوع وفاداری و رضایت را افزایش می‌دهد.
- چگونگی تأثیر تعادل زندگی و شغل بر کیفیت زندگی کاری
کاهش استرس: مدیریت مؤثر کار و زندگی شخصی به کاهش سطح استرس کمک می‌کند. فشار کاری زیاد بدون زمان برای استراحت یا خانواده می‌تواند به فرسودگی شغلی منجر شود، در حالی که تعادل بین این دو جنبه به افراد این امکان را می‌دهد که به استراحت و بازیابی انرژی بپردازند.
بهبود سلامت: دستیابی به تعادل بین کار و زندگی شخصی می‌تواند منجر به خواب بهتر، ورزش بیشتر و سلامت کلی بهبود یابد. استرس مزمن ناشی از کار بدون زمان شخصی ممکن است مشکلات سلامتی مانند اضطراب، افسردگی و بیماری‌های جسمی ایجاد کند.
افزایش بهره‌وری: هنگامی که افراد استراحت کافی دارند و از زندگی شخصی خود راضی هستند، تمرکز و بهره‌وری بیشتری در محل کار دارند. آنها بهتر می‌توانند اولویت‌های خود را تعیین کرده و زمان خود را به‌طور مؤثر مدیریت کنند.
رضایت شغلی بیشتر: داشتن زمان برای سرگرمی‌ها، خانواده و فعالیت‌های اجتماعی باعث افزایش رضایت شغلی می‌شود. کارکنانی که احساس می‌کنند تعادل خوبی دارند، احتمالاً مدت‌زمان طولانی‌تری در محل کار خود می‌مانند.
روابط بهتر: تعادل بین کار و زندگی شخصی به افراد این امکان را می‌دهد که روابط خود را با خانواده و دوستان پرورش دهند که این به‌عنوان حمایت عاطفی عمل کرده و به کاهش استرس شغلی کمک می‌کند.
- راه‌های بهبود تعادل کار و زندگی
مدیریت زمان: اولویت‌بندی وظایف بر اساس فوریت و اهمیت. مدیریت زمان مؤثر به افراد این امکان را می‌دهد که زمان خود را برای کار و فعالیت‌های شخصی تخصیص دهند و باعث افزایش بهره‌وری و کاهش استرس می‌شود.
ترتیب‌های کاری انعطاف‌پذیر: کارفرمایان می‌توانند ساعات کاری انعطاف‌پذیر، گزینه‌های دورکاری یا هفته‌های کاری فشرده را برای کمک به کارکنان در مدیریت مسئولیت‌های شخصی و حرفه‌ای خود به‌طور مؤثرتر فراهم کنند.
استراحت کردن: استراحت‌های منظم در طول ساعات کاری می‌تواند به جلوگیری از فرسودگی شغلی و حفظ تمرکز کمک کند. استراحت‌های کوتاه می‌توانند ذهن را تازه کرده و استرس را کاهش دهند.
واگذاری وظایف: چه در محل کار و چه در خانه، واگذاری وظایف می‌تواند از بار اضافی جلوگیری کند. اعتماد به دیگران برای انجام برخی مسئولیت‌ها می‌تواند فشار را کاهش داده و زمان آزاد کند.
با اولویت دادن به تعادل کار و زندگی، افراد می‌توانند رفاه کلی خود را بهبود ببخشند و در نتیجه رضایت بیشتری هم در محل کار و هم در خانه داشته باشند. کارفرمایان نیز از طریق داشتن کارکنان متعهد، انگیزه‌مند و وفادار بهره‌مند خواهند شد.
#رفاه_کارکنان
#رضایت_کارکنان
#رضایت_شغلی
#تعادل_کار_و_زندگی
#افزایش_بهره‌وری
#اثربخشی_کارکنان
#کیفیت_زندگی_کاری
#محیط_کار
#امنیت_شغلی
#کاهش_استرس
#ارگونومی
منابع
- Journal of Occupational and Environmental Medicine – Studies on ergonomics and quality of work life.
- “Ergonomics and Human Factors: Applications in Occupational Health and Safety” by Waldemar Karwowski.
- Friedman, S. D., & Greenhaus, J. H. (2000). Work and family—Allies or enemies?